Metoda Marii Montessori

KIM BYŁA MARIA MONTESSORI

Maria Montessori, wybitna włoska lekarka i pedagog, żyjąca w latach 1870-1952, stworzyła swoją metodę na początku XX wieku. Impulsem była propozycja zorganizowania placówek przedszkolnych w ubogich dzielnicach Rzymu. Korzystając ze swojej wiedzy medycznej, a także z doświadczeń z pracy w klinice psychiatrycznej, Montessori stworzyła system podporządkowany nieskrępowanemu rozwojowi dziecka, w którym wychowawca dostosowuje się do toku tego rozwoju i opiekuje się nim. Pedagog „postawiła tezę, że dziecko urzeczywistnia swe życie nie tylko jako istota biologiczna, ale przede wszystkim jako istota psychiczno-duchowa w danym jej środowisku kultury ludzkiej. Montessori twierdziła, że tak, jak w sensie biologicznym „nikt nie może rosnąć za dziecko”, tak i w obszarze duchowym dziecko jest własnym „budowniczym”. Nikt nie może i nie ma prawa odebrać mu tej funkcji” (Miksza M., Zrozumieć Montessori).

PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI MARII MONTESSORI

Siła, która pcha dziecko do rozwoju to horme, wrodzona aktywność i witalność. Nazwę Montessori zaczerpnęła od amerykańskiego pedagoga Percy Nunna. Kiedy ograniczy się rolę wychowawcy do opiekuna procesu dojrzewania, horme będzie prowadzić dziecko do rozwoju według wewnętrznego planu budowy. Dla każdego człowieka ów plan jest inny, bo każdy jest wyjątkowy. Wedle Montessori tu właśnie przejawia się miłość i mądrość Boga, ponieważ „umieścił w dziecku te tajemnicze siły. Za ich sprawą chciał nam objawić swą wolę i zarazem przywołać przed oczy prawdziwą, niezafałszowaną ludzką naturę. […] Prawdziwy pedagog będzie starał się szanować te prawa, jako wyraz Boskiej mądrości i pokornie im się podporządkuje” (Miksza M., Zrozumieć Montessori).

Maria Montessori uważała, że tak jak istnieje zarodek biologiczny – gdy płód jest w łonie matki i cała energia idzie w to, by zbudować ciało – tak istnieje również zarodek duchowy. Jest on charakterystyczny dla pierwszych dwóch i pół roku życia dziecka. W okresie tym wykształcane są umiejętności charakterystyczne dla życia w społeczeństwie (na przykład mowa, religijność, moralność). To właśnie w duchowym zarodku zawarty jest wewnętrzny plan budowy.

Przesłanki mówiące o potencjale dziecka to inaczej nebule. Jest to wrodzona gotowość człowieka do nabywania i opanowania umiejętności typowo ludzkich. Aby je wydobyć, dziecko musi przebywać w społeczeństwie: na przykład w nebuli mowy została złożona wrodzona możność przyswojenia języka. Dziecko opanuje język i mowę pod warunkiem uczestnictwa w życiu społecznym.

We wspomnianym okresie rozwoju dziecko charakteryzuje się absorbującym umysłem i niezwykłą, witalną pamięcią, którą Montessori za Percy Nunnem nazwała mneme. Jest to określenie szczególnej konstrukcji psychicznej dziecka, zupełnie różnej od dorosłego: ono nieświadomie poznaje świat i wchłania go niczym gąbka. Wszystko, co widzi i słyszy, staje się częścią jego psychiki. Dzieje się to do 3 roku życia dziecka i „nigdy powtórne w życiu człowiek nie może uczyć się tak lekko, owocnie i bez strat, jak w czasie absorbującego ducha” (Miksza M., Zrozumieć Montessori).

Czas, w którym ujawnia się szczególna wrażliwość na jakiś bodziec, Montessori nazwała wrażliwą fazą. Ma ona jednak charakter przejściowy, bowiem okresy krytyczne zanikają po pewnym czasie. Na przykład gdyby dziecko nigdy nie słyszało mowy, nie byłoby w stanie się jej nauczyć, mimo iż posiada potencjał do jej nauki.

Montessori uporządkowała wrażliwe fazy następująco:

od narodzin do szóstego roku życia występuje faza wrażliwa na ruch, język mówiony i pisany, zachowania społeczne oraz porządek,
od siódmego do dwunastego roku życia pojawia się wrażliwość na różne dziedziny nauki, wieści o świecie, a także na moralność, sprawiedliwość, odróżnianie dobra od zła oraz uczucia religijne. (Ważnym elementem aktywności staje się umiejętność studiowania całości przez badanie szczegółu, czyli kolekcjonerstwo – jeden kamyk może dać początek pokaźnemu zbiorowi minerałów.),
od trzynastego do osiemnastego roku życia występuje budowanie własnej tożsamości, poczucie godności i przynależności.

Kluczem do pedagogiki Montessori jest polaryzacja uwagi, czyli taki kontakt dziecka z pomocą, którą sobie samo wybrało, podczas którego jest mocno skoncentrowane na pracy, dokonuje wielu powtórzeń czynności i nie rozprasza się. „To, co było nieuporządkowane, niejasne, w czasie polaryzacji organizuje się w wewnętrzny, nowy wytwór o nowych jakościowo właściwościach” (Miksza M., Zrozumieć Montessori).

Montessori opisała trzy fazy, podczas których przebiega polaryzacja uwagi:

Faza ćwiczenia
Jest to czas, w którym dziecko przygotowuje się do tego, by wybrać jakąś pomoc. Wdaje się być rozdrażnione i znudzone, zaczyna pracę z jakimś materiałem i szybko z niego rezygnuje. Jednak z chwilą, gdy odnajdzie pomoc opowiadającą jego potrzebom rozwojowym, następuje druga faza.
Faza wielkiej pracy
W tym momencie dziecko jest zafascynowane pomocą, którą wybrało. Aktywnie, w głębokim skupieniu „zrasta się” z materiałem. Może kilkanaście razy powtórzyć tę samą czynność związaną z pomocą. Faza ta kończy się, kiedy przedszkolak czuje się „nasycony” pracą.
Faza kontemplacji
W tej fazie dziecko czuje się spełnione, z zadowoleniem przygląda się swojej pracy i nawiązuje kontakt z otoczeniem.

Po fazie kontemplacji dochodzi w dziecku do stanu równowagi wewnątrz psychicznej, jest ono zdolne do budowy własnej osobowości, dokonywania wyborów. Jest to tak zwana normalizacja, czyli osiągnięcie „optimum rozwojowego w wymiarze tak wewnętrznym, jak i zewnętrznym” (Miksza M., Zrozumieć Montessori). Dziecko jest pracowite, spokojne, skupione, zdyscyplinowane i koleżeńskie. Może świadomie budować swą niezależną osobowość, by żyć i dbać o harmonię tworzenia kultury i cywilizacji.